Syriske bøner - kyrkjekonsert på Førdefestivalen
Syria er i dag i ferd med å gå i full oppløysing kulturelt og religiøst. Men flyktningane som søkjer ly i andre land, freistar å halde dei gamle tradisjonane sine i hevd. Til dømes i det vesle landet Libanon, har mange funne tilhald i ulike kyrkjer og moskear som høyrer til same trusgrein som dei sat på der dei kom frå. Omlag kver fjerde person i Libanon er no ein flyktning.
Mangfald
Kirkelig Kulturverksted ved Erik Hillestad har oppsøkt nokre av desse gudshusa der menneske ropar til Herren anten dei kallar han Allah eller Gud.
– Syria er eit døme på eit land der eit stort religiøst mangfald har eksistert gjennom fleire hundreår utan store konfliktar. Ikkje før no i nyare tid. Vi vil gjennom konserten i Førde kyrkje gje ei oppleving av dette religiøse mangfaldet, seier Erik Hillestad.
Han har søkt røystene i Libanon, som også er eit land med lange tradisjonar for fredeleg sameksistens mellom ulike religiøse samfunn. Han har gjort opptak av songen hjå maronittane, dei syriskortodokse, armenarane, kaldearane, assyrarane og ein sunnimuslimsk imam. I tillegg til å vera utgangspunkt for konserten i Førde, skal Syrian Prayers koma ut på plate på Kirkelig Kulturverksted (KKV) til hausten.
Kyrkjekonserten Syrian Prayers som Erik Hillestad produserer, skal gje oss ei tonereise til det herja området inst i Middelhavet.
Kall til å bli
I Bekaadalen, best kjend for nordmenn gjennom nyhende om krig og elende, ligg byen Zahle, midt mellom høge fjell. Bakom den eine fjellrekka ligg Syria. Det er ikkje meir enn ein halvtimes biltur over til Syria sin hovudstad Damaskus, men slik verda er nett no, er det som om det var eit hav imellom.
I Zahle finn vi ei gruppe syriskortodokse kristne i ei vakker lita kyrkje øvst i byen. Presten i kyrkjelyden er frå Syria, men har gifta seg i Zahle og vil no bli verande der. Mange kristne har reist frå Libanon dei seinare åra. Medan det før var omlag 60 prosent kristne og 40 prosent muslimar i landet, er det no omvendt. Sume kjenner det som eit kall til å halde ut.
Messa hjå desse kristne har sterkt ortodoks preg. Altaret er bakom eit forheng, som høgtideleg vert drege til sides når messa startar. Aktiviteten kring altaret er stor, med fleire menn og små gutar i messeklede som tek del i handlingane. Dei nyttar kvinnelege forsongarar under messa, men dei gamle hymnene blir sungne av berre menn.
Presten har ei vakker røyst, og messar inderleg men med god framdrift, slik dei ofte gjer på desse breiddegrader. Saman med tre av songarane frå koret i kyrkja kjem han til Førde i sommar. Dei skal framføre nokre av salmane sine, som har røter attende til 400-talet i Syria. Dei kristne her er byrge for at det var nett i dette området at kristendomen byrja.
Små gutar pilar att og fram i kyrkja før messa byrjar. Dei ber på plastposar med messekleda oppi, og når forhenget ein time seinare vert trekt til side, står dei der framme i koret som små englar. Dei har faste oppgåver og vaksne karar rettleider dei, så dei små gjer som dei skal når dei skal. Det er tydeleg at denne kyrkjelyden er heimskeleg for dei som kjem, og når det skal vere nattverd, stimar alle borna fram til altaret. Dei veit at dei er dei første som skal få.
Muslim
I ein av dei mange moskeane i Beirut treffer Erik Hillestad imamen Hassan Ali Moraib. Han syng tradisjonsrike bøner fulle av melismar som kan gjere ein kvedar frå Setesdal avundsjuk. Rett nok er det ikkje vanleg å framføre desse under muslimane si viktigaste samling, fredagsbøna, men til Førde kjem han i alle fall, med si vakre røyst og sin kvite hovudprydnad.
Hassan Ali Moraib er ein songar som er godt kjend for si stemmeprakt, og han har fleire gongar vore artist på konsertar i Mellomausten. Det er fyrste gongen han kjem så langt nord som til Noreg.
Opptaket som Hillestad gjorde med Hassan Ali Moraib i Beirut, vart gjort i moskeen Omari. Han er stor og flott, og ligg nyrestaurert og prangar midt i byen. Bygningen var kyrkje i korsfarartida, og før den tid, var han eit tempel for førkristen religion. Men sidan slutten av 1200talet er det muslimane som har hatt dette til gudshus.
Imam Moraib står staut i sin kvite kjortel og det staselege hovudplagget sitt under kvelvingane i den digre moskeen. Synet av han innbyd til respekt. Han let att augo, opnar munnen og let tonane strøyma. Orda handlar om miskunn, og om at Gud er stor. Etterpå høyrer han på opptaket, nikkar og smilar. Han er nøgd.
Som ein familie.
I den vesle assyriske kyrkja St George i Sad el Baouchriye er det liv og røre den siste laurdagen i februar. Jack Jendo og koret hans er samla for å syna musikkprodusenten frå Noreg korleis dei held tradisjonane sine i hevd. Dei gamle tonane har fått fylgje av ymse keyboard, som sikkert fungerer godt i messa, men når Hillestad bed om å få høyre versjonane i rein tapping, er det ikkje nei i munnane.
Koret er eit retteleg blandakor, der dei yngste songarane er 8-10 år gamle, og bakom seg har dei solid støtte i vaksne ungdommar. Dei fleste kjem frå Syria, men mange har budd fleire år i Libanon.
Ei av dei unge kvinnene, Samar Atto, fortel at ho ikkje har vore heime i Syria på fire år. Ho rømde med mora og fleire sysken då landsbyen hennar, Tal Massas, vart angripen av IS. Det er fleire år sidan, og han er sidan sett fri, så ho kunne for den del reise heim. «Men eg har ikkje noko å reise til der. Huset vårt er borte, og eg har ingenting att som knyter meg til heimstaden min», seier ho.
Samar er ei vakker ung kvinne, men ho vil helst ikkje bli teken bilete av. Koret har ho vore med i gjennom fleire år. Dei er som familie for kvarandre, fortel ho. Men draumen er å få reisa til Australia. Der har ho ein onkel, som kanskje kan hjelpe henne med å få sving på framtida.
Songane koret syng, er prega av den monotone stilen som tilhøyrer desse tidlege kyrkjene. Dei romersk-katolske har sin gregorianikk, med ei kjensla av æve som rullar fram, og den assyriske tradisjonen har noko av det same, om enn tonaliteten er anleis, farga av det orientalske som han er. Somme tider er det vekselsong mellom ein forsongar og koret som svarar. Vi skjønar at songane rommar mykje innhald, og ganske rett: Ein av dei er heile soga til den assyriske kyrkja! Det verkar kan hende turt, men koret held driven oppe, og ein kan mest likne det med ein melodiøs ræpp – pågåande og kontant.
“Imam Moraib står staut i sin kvite kjortel og det staselege hovudplagget sitt under kvelvingane i den digre moskeen. Synet av han innbyd til respekt. Han let att augo, opnar munnen og let tonane strøyma. Orda handlar om miskunn, og om at Gud er stor. Etterpå høyrer han på opptaket, nikkar og smilar. Han er nøgd.”
Kulturarv
Assyrarane er svært medvitne om verdien av kulturarven sin, så litt lenger oppi byen, i ei assyrisk kyrkje oppi lia på Mount Lebanon i den kuperte hovudstaden, i nærleiken av presidentpalasset som har stått tomt i halvanna år fordi parlamentet ikkje kan bli samde om kven som skal inn der, treffer vi ei gruppe born. Dei syng med kraftfulle barnestemmer, tonar av vemod og lengt. Småjenter i første rad, hengslete gutekroppar bak.
Dei er alle flyktningar frå Syria, og kjem hit kvar laurdag fordi kyrkja inviterer dei til å koma og lære om sin eigen kulturarv. Ein stuttvaksen prest ruslar roleg ikring og høyrer på medan dei øver. Georgio Youkhanna kjenner borna, for han går på vitjing heim til nye flyktningar når dei kjem. Han spør kva dei treng, og fortel om tilbodet kyrkja har.
Eg spør om eg kan snakke med eit barn og høyre deira historie. Han dreg på det. Er redd for å utsetje dei for noko som dei kan hende ikkje er klare for å takle.
– Men det er eit syskenpar i flokken som står der og syng. Dei kom hit for ei tid sidan sidan. Dei kom saman med besteforeldra og nokre onklar. I tumultane som oppsto då IS hærtok landsbyen deira kom dei bort frå far sin, fortel presten. Han byrjar å gråte. Det går ei stund før eg får høyre resten. I mellomtida står borna der og syng – klårt, einstonig og truskuldig.
– Etter eit år fekk dei høve til å dra attende fordi landsbyen var blitt fri att. Då fann dei kroppen til far sin. Det er slik.
Presten går stilt ut av kyrkja ei stund. Jamvel om han har høyrt mange vonde historiar, går dei framleis innpå på han.
“
Det er kraftig song og den digre kyrkja er stappfull av unge menneske når vi listar oss inn litt over 12 ein sundag i februar. Vindauga står opne, og nokre smågutar sit i karmen og dinglar med føtene. Seinare treffer vi kyrkjekoret, ei gruppe ungdommar som tøysar med kvarandre, leikeslåss og har høg selfie-faktor, men dei syng av full hals når leiaren set dei i gang.”
Lagnadar
Tunge lagnadar er det mange av mellom flyktningane som har søkt ly i Libanon. Du ser det ikkje på dei. I alle fall ikkje ved første møte. Men noko kan du merke, om du gjev deg tid, og let blikket opne seg for løyndomane i dei andre sine augo og veremåtar. Og det som går att i alle gudshusa vi vitjar, er at samværet der er noko av det som held dei oppe.
På reisene til Beirut har Erik Hillestad vitja fleire ulike trussamfunn, men det er ikkje råd å hente representantar for alle til Førde. Difor blir det eit lite utvalg som blir å høyre under kyrkjekonserten i Førde kyrkje under festivalen. Men også andre møte har vore med på å gje inspirasjon til konserten.
Eit av dei var med aramearane. I Armenian Choir der står Garo Najarian. Hans djupe bass kling saftig med når koret syng den arameiske hymna frå 400-talet. Etterpå syner han meg arr etter skothol på armen. Han flykta saman med bror sin, George, mor deira og to systre for omlag eitt år sidan, då Garo var skoten i armen, og bombene byrja falle farleg nær heimen deira og skulen til den eine systera. Det er ikkje så langt frå Aleppo til Libanon. Reisa tok omlag 20 timar med buss, fortel dei.
– Kyrkja betyr alt for meg, seier George. Han ser på meg med fast blikk og fortel:
– Eg vaks opp i kyrkja. I ti år gjorde eg teneste som altargut då vi budde heime i Aleppo. Det var heilt naturleg for meg å fortsetje å tene i kyrkja på den måten då vi kom hit. Eg er ein slags diakon, og deltek mellom anna med å dele ut sakramenta under messa. I høgtidene går eg i kyrkja kvar dag, og elles mellom ein og fire gongar for veka.
Ungguten som forlet eit studium innan robotteknikk, fortel at han var beste elev på kullet. Bror hans, Garo, studerte kunst på ein høgskule i byen. No har dei båe fått liva sine sette på vent. Som flyktningar kan dei ikkje halde fram med studiane sine, og dei har heller ikkje fått seg arbeid. Enn så lenge lever dei av sparepengane dei hadde med seg, og i vona om at ein onkel i Australia vil ta imot dei og hjelpe dei til rette når de vonaleg får papira i orden og kan reise dit. Enn så lenge er korsongen noko av det viktigaste dei gjer for å ha eit sosialt liv.
Koret Armenian Choir er sprunge ut av Kousan Chamber Choir som vart stifta i Konstantinopel i 1909. Deira repertoar spenner breidt, og er eit blandakor, men avleggarenframfører gammal armensk kyrkjemusikk, og då er dei berre menn.
Kaldearane er også eit livskraftig kyrkjesamfunn i Beirut. Men kyrkjelyden vi vitjar, har ikkje eige gudshus. Flyktningar som dei er, leiger dei seg inn hjå andre.
Det er kraftig song og den digre kyrkja er stappfull av unge menneske når vi listar oss inn litt over 12 ein sundag i februar. Vindauga står opne, og nokre smågutar sit i karmen og dinglar med føtene. Seinare treffer vi kyrkjekoret, ei gruppe ungdommar som tøysar med kvarandre, leikeslåss og har høg selfie-faktor, men dei syng av full hals når leiaren set dei i gang.
Oppleving av fridom
Maronittane har djupe røter i dette området. I ei gammal og svært vakker lita kyrkje held dei sju messer kvar sundag, for å gje alle som vil, høve til å koma. Denne kyrkja er populær, avdi ho ligg sentralt plassert i byen og når vi kjem dit i halv sjutida sundag morgon, er ho alt i ferd med å fyllast til første messe. Dei fleste er godt oppi åra, og tek del i gudstenesta med inderleg aktivitet. Å korse seg og knele er heilt vanleg i denne kyrkja.
Seinare gjer Erik Hillestad opptak av koret deira – Choir of the School of Musik, Antonin. Dirigenten Fadi Tawk var den som for få år sidan byrja å tilretteleggje songane fleirstemt, noko det ikkje var tradisjon for tidlegare.
Ei av korsongarane er Rosy Hajj, har vore med i 15 år.
– Kva gjev det deg å syngje i koret?
– Eg får venner her, og det å få lære meir om musikk, om stemmeteknikk er også viktig, men det viktigaste er at det gjev meg åndelege opplevingar. Det vi gjer saman i koret, er ikkje arbeid, det er ei oppleving av fridom, seier ho.
Marianne Lystrup
